هاوارد پاسکرویل ، شهید امریکایی مشروطه

باسکرويل دانش آموخته مدرسه علوم دينی مشهور پرينستون بود و بلافاصله پس از پايان دوران تحصيلش برای آموزگاری در مدارس مذهبی به ايران سفر کرد. در آن زمان آمريکايی ها به واسطه موسسات مذهبی چند مدرسه و بيمارستان در ايران ايجاد کرده بودند که يکی از آنها مدرسه «مموريال اسکول» در تبريز بود.

درس هايی که باسکرويل در مموريال اسکول تدريس می کرد شامل تاريخ عمومی جهان و حقوق بين الملل بود. او در دوران آموزگاريش با آزادی خواهان تبريز آشنا شده بود و خصوصا با سيد حسن شريف زاده معلم عربی مدرسه دارای روابط صميمانه ای بود. مرگ شريف زاده تاثير قابل توجهی بر معلم آمريکايی گذاشت.

در اين ايام که مصادف با اتفاقات انقلاب مشروطيت بود، شهر توسط نيروهای دولتی به محاصره درآمد و راه های ورود به شهر بسته شد، بدين سبب در تبريز قحطی وحشتناکی روی داد و مردم روزگار سختی را می گذراندند.

'فوج نجات'

باسکرويل که در آمريکا دوره نظامی گری ديده بود با جمع آوری گروهی از جوانان مشروطه خواه در حياط ارگ تبريز به آنان آموزش های سپاهی گری می داد و آنان را برای جنگ احتمالی آماده می کرد.

جوانان دسته خود را «فوج نجات» ناميده بودند و باسکرويل از آنها پيمان گرفته بود که در هر جنگی که رخ دهد، پيشرو باشند و چون به دشمن نزديک شوند در بند سنگر نبوده، فدايی وار به دشمن يورش ببرند.

در اين ميان مقام های آمريکايی تلاش می کردند باسکرويل را قانع کنند که خود را در مسائل سياست داخلی کشور ديگر - ايران - درگير نکند؛ اما اين تلاش ها بی ثمر بود و آموزگار آمريکايی تصميم خود را برای برداشتن سلاح گرفته بود.

بنا به برخی گزارش های دوران مشروطه، نمايندگان انجمن و ستارخان به باسکرويل نصيحت کردند که ما از شما بی اندازه خرسنديم ولی نمی خواهيم در راه آزادی ايران زيانی به شما برسد و دوست داريم شما به جايگاه خود در مدرسه باز گرديد، اما او به اين سخنان گوش نداد.

باسکرويل برای تجهيز گروه خود کسانی را نزد ستارخان فرستاد و خواستار توپی شد، ولی سردار به علت نا آزمودگی وی و يارانش از دادن توپ خودداری نمود و به آنها چنين پاسخ داد که "می رويد آمريکايی را به کشتن می دهيد و توپ را به دشمن گزارده، می گريزيد."

با اين شرايط بود که نبرد 'شنب غازان' در محله قره آغاج تبريز روی داد و باسکرويل و يارانش پيشاپيش همه در اين نبرد شرکت کردند. در همان درگيری های اوليه آموزگار آمريکايی به ضرب تنها يک گلوله که بر قلبش نشست کشته شد.

جوان آمريکايی، قهرمان ايرانی

جسد او را هم رزمانش از ميدان نبرد بيرون آورده و به تبريز فرستادند. مرگ باسکرويل برای تبريزيان سخت ناگوار بود چرا که او ميهمان به شمار می آمد. مردم تبريز برآن شدند تا در يک مراسم با شکوه وی را به خاک بسپارند.

مجاهدان و پيشوايان، شاگردان باسکرويل و آمريکاييان تبريز، پيکر او را تشييع کردند و در گورستان آمريکاييان به خاک سپردند.

".. شاگردان باسکرويل و دسته فداييان او و ارمنيان گرجيان و آمريکاييان و همه آزادی خواهان از بزرگ و کوچک با دسته های گل پيرامون جنازه را گرفته روانه شدند.همه را اندوه گرفته، پژمرده و افسرده می بودند. ميانه راه در چندجا پيکره برداشتند و چون جنازه بدينسان به گورستان آمريکاييان رسيد، در آنجا يک رشته گفتارهايی رانده شد و شور و خروش سترگی برخاست.از کسانی که به گفتار پرداختند بارون سدراک از آزادی خواهان ارمنی می بود و چنين گفت: من اکنون بی گمان شدم که مشروطه ايران پيش خواهد رفت زيرا خون پاک اين جوان بی گناه در راه آن ريخته گرديد.."

انجمن تبريز می خواست پولی به آمريکا برای مادر باسکرويل بفرستد اما آمريکاييان مقيم تبريز به آن رضايت ندادند. در عوض تفنگ وی همراه با يک تخته فرش نفيس که تصوير باسکرويل بروی آن نقش بسته بود، برای مادرش فرستادند.